Marek Petrusewicz (1934-1992)

Marek Petrusewicz
Elektromonter, pływak, pierwszy Polak, który został rekordzistą świata (1953, 1954) i zdobywcą srebrnego medalu mistrzostw Europy (1954), olimpijczyk z Helsinek (1952). Zawodnik i trener sekcji zawodników niepełnosprawnych. Od 1980 r. działacz społeczny, aktywny działacz NSZZ Solidarność i podziemnej Solidarności Walczącej.

Urodzony 22 stycznia 1934 w Wilnie, syn Stanisława i Zofii Jarmolińskiej, absolwent Technikum Elektrotechnicznego we Wrocławiu (elektromonter),

Pływak (specjalista w stylu klasycznym, pływający większość dystansu pod wodą) Stali Pafawagu Wrocław, wychowanek trenera Józefa Makowskiego. Zawodnik – legenda! Pierwszy polski rekordzista świata na 100 m styl klas. i pierwszy Polak, który wywalczył srebrny medal na ME w Turynie.

Przystojny, elegancki i świetnie zbudowany mężczyzna, bożyszcze tłumów i ulubieniec kobiet. Sportowiec o pięknej, ale jednocześnie tragicznej biografii godnej filmowego obrazu i literackiego opisu (istnieje w twórczości Filipa Bajona i Krystyny Melon). W plebiscycie „PS” na najlepszego sportowca Polski (1954) zajął 3 miejsce, był popularniejszy od Pawłowskiego, Kocerki, Królaka, Rakoczy, Duńskiej i Chromika.
Niegroźnie, wyglądająca kontuzja odniesiona na nartach okazała się początkiem większej tragedii – straszliwej w skutkach choroby Bürgera. Dla sprawnego, młodego człowieka amputacje obu nóg powyżej kolana były ciosem nie do przeżycia. A jednak nie załamywał się mimo, że choroba robiła dalsze spustoszenie w jego organizmie. Kiedy przyszedł zator w mózgu przez 90 dni olimpijczyk z Wrocławia nie wydał głosu, nie chodził, nie mówił, nie czytał, nie pisał. Wiara czyniła jednak cuda, imponował siłą woli. Odzyskał mowę, z optymizmem przygotowywał się do dalszej części niezwykle trudnego życia.

Był samotny. Odeszły od niego dwie żony: Halina Dzikówna (znana pływaczka, rekordzistka i mistrzyni Polski w stylu dowolnym z którą miał córkę Danutę Petrusewicz, także pływaczkę) i Joanna Rawik (znana śpiewaczka, publicystka, autorka książek). Opiekowała się rekordzistą świata, aż do śmierci Danuta Drużek.

Od 1968 członek wrocławskiej sekcji pływackiej osób niepełnosprawnych (po wcześniejszej amputacji nogi).
Absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, Wydz. Prawa i Administracji (1979).
2 V 1980 – III 1982 specjalista ds. szkolenia osób niepełnosprawnych w Wojewódzkiej Federacji Sportu we Wrocławiu.

Od IX 1980 w „S”; od X 1980 reprezentant WFS w MKZ we Wrocławiu. 25 XI – 6 XII 1980 członek Tymczasowej KKK Pracowników Kultury Fizycznej; w VI 1981 delegat na I WZD Regionu Dolny Śląsk, od VII członek prezydium ZR (odpowiedzialny za Dział Warunków Pracy, Bytu i Ochrony Zdrowia); organizator wykładów i spotkań z działaczami „S” i opozycji z całej Polski (m.in. Anną Walentynowicz, Sewerynem Jaworskim, Leszkiem Moczulskim).
13 XII 1981 uczestnik strajku w Zajezdni Autobusowej nr VII MPK we Wrocławiu, nast. w siedzibie ZR zatrzymany i pobity przez ZOMO. 13 XII internowany, przetrzymywany w Ośrodku Odosobnienia we Wrocławiu, 22 XII zwolniony; 11 III 1982 zwolniony z pracy. 1982–1990 współpracownik SW (oddał mieszkanie przy ul. Szybowcowej do dyspozycji drukarzy z grupy Barbary Sarapuk; w mieszkaniu przy ul. Drukarskiej prowadził nasłuch SB oraz punkt kolportażowy). W l. 80. autor w prasie podziemnej.

Zmarł we Wrocławiu 3 października 1992 r. i pochowany został na cmentarzu Świętego Wawrzyńca przy ul. Bujwida we Wrocławiu. Żegnały go tłumy kibiców sportowych i entuzjastów Solidarności.

Jego sportowy dorobek: Srebrny medalista ME na 200 m klas. – 2.42,5 (1954 Turyn). Dwukrotny rekordzista świata: 100 m klas. – 1.10,9 (18.10.1953 Wrocław), 1.09,8 (23.05.1954 Wrocław). 13-krotny mistrz Polski: 100 m klas. (1951, 1952, 1953, 1954, 1955); 200 m klas. (1951, 1953, 1954, 1955, 1956); 100 m mot. (1951, 1952, 1953). 19-krotny rekordzista Polski (basen 25 m): 100 m klas. – 1.15,7 (6.01.1952 Wrocław), 1.14,4 (23.03.1952 Wrocław), 1.13,6 (12.10.1952 Wrocław), 1.12,8 (11.09.1953 Warszawa), 1.10,9 (18.10.1953 Wrocław), 1.09,8 (23.05.1954 Wrocław); 200 m klas. – 2.46,4 (30.03.1952 Wrocław), 2.45,6 (10.04.1952 Warszawa), 2.41,2 (18.04.1952 Moskwa), 2.37,9 (27.04.1952 Moskwa), 2.37,4 (21.03.1953 Wrocław), 2.37,3 (7.12.1953 Wrocław); 100 m mot. – 1.12,4 (29.09.1951 Warszawa), 1.11,9 (6.01.1952 Wrocław), 1.10,6 (10.12.1952 Wrocław), 1.10,2 (12.09.1953 Warszawa), 1.09,2 (22.11.1953 Warszawa); 200 m mot. – 2.45,6 (2.04.1954 Warszawa), 2.40,8 (2.04.1954 Warszawa).

*1952 Helsinki: pływanie, 200 m klas. – 3 m. w przedb. (6 zaw.) z czasem 2.44,0, odp. z konk. (zw. J. Davies, Australia – 2.34,7).

Bibl.: Głuszek, Leksykon 1999, s. 297 (tu błędnie miejsce i daty urodzenia i śmierci); Pawlak, Olimpijczycy, s. 200 (błędy jak wyżej); Tuliszka, 80 lat PZP, s. 36, 37, 111, 117, 131; Waśko, Krótki basen, s. 11, 12, 13, 14; Kronika Sportu, s. 968, 969; Przewodnik Iskier, s. 538 (tu błędnie uczestnik IO w Melbourne 1956).

Źródło: https://olimpijski.pl/olimpijczycy/marek-petrusewicz/
oraz https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/18093,Petrusewicz-Marek.html (autor: Kamil Dworaczek IPN)

Od 1990 roku we Wrocławiu odbywają się zawody pływackie „Memoriał Marka Petrusewicza”. Więcej informacji, zdjęć i filmów o Marku Petrusewiczu i Memoriale na stronie petrusewicz.com (przekierowanie do zewnętrznej strony w nowym oknie).